Oι ανεμόμυλοι του Αιγαίου και η ιδιαιτερότητα του οριζόντιου ανεμόμυλου της Σερίφου ...video..

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
 Από τα πανάρχαια χρόνια ,οι άνθρωποι καλλιεργούσαν τα δημητριακά προιόντα (σιτάρι ,κριθάρι ,καλαμπόκι ,σίκαλη).Αυτά τα προιόντα ήταν η πρώτη ύλη για τη διατροφή τους. Ιδιαίτερα το σιτάρι ήταν η βασική ύλη πολλών παρασκευασμάτων .Όμως το σιτάρι πρώτα έπρεπε να υποστεί ειδική επεξεργασία ,όπως ήταν το άλεσμα από το οποίο γινόταν το αλεύρι. Για να το πετύχει αυτό ο άνθρωπος χρησιμοποίησε τα τεχνικά μέσα που είχε ανακαλύψει την εποχή που ζούσε. Πρώτα χρησ ιμοποίησε τους πετρόμυλους και μετά τους νερόμυλους και τους ανεμόμυλους εκμεταλλευόμενος τη δύναμη του νερού και του αέρα. Κυρίως υπήρχαν στα νησιά ,που εκμεταλλεύονταν τη διαρκή πνοή του ανέμου. Δύο πέτρινοι δίσκοι κινούνταν αντίθετα και τρίβοντας το σ ιτάρι το μετέτρεπαν σε αλεύρι. Ήταν χτισμένοι από πέτρα και ένα είδος άμμου, σε ψηλά σημεία ,γιατί εκεί φυσούσε περισσότερο.

 Ήταν στρογγυλοί και οι σκεπές τους είχαν διάφορα σχήματα(συνήθως κωνικές ) και χρώματα. Οι ανεμόμυλοι είναι μηχανικές κατασκευές που χρησιμοποιούν την κινητική ενέργεια του ανέμου προς όφελος του ανθρώπου. Χρησιμοποιήθηκαν για αιώνες σε διάφορα μέρη του κόσμου: α)για να κινηθούν μυλόπετρες ,δηλαδή να μετατρέψουν την κινητική ενέργεια του ανέμου σε περιστροφική ενέργεια στις μυλόπ ετρες και να αλεστούν σπόροι και β) για να κινηθεί η αντλία που ανεβάζει νερό από πηγάδια δηλαδή να μετατρέψουν την κινητική ενέργεια του ανέμου σε δυναμική ενέργεια στο νερό. Ανεμόμυλοι σύμβολα .

Ο διασημότερος ίσως ανεμόμυλος στην ευρωπαϊκή ιστορία ανή κει στην ισπανική λογοτεχνία ,δηλαδή δεν υπήρξε ποτέ. Είναι εκείνος στον οποίο επιτίθεται ο Δόν Κιχώτης στο γνωστό μυθιστόρημα..... ́ ́ ́ ́Ο Δόν Κιχώτης μαζί με τον φίλο του ,Σάντσο Πάνθα , αντικρύζουν 30 - 40 ανεμόμυλους .Ο ήρωας χαίρεται ,γιατί νομίζει ότι εί ναι γίγαντες με πολλά χέρια - μπερδεύει τα μυλοφτέρουγα με ανθρώπινα χέρια – και ετοιμάζεται να επιτεθεί.

Είναι παθιασμένος με τις περιπέτειες και έχει αποφασίσει να κάνει πράξεις που θα του χαρίσουν τιμή και δόξα. Μάταια ο φίλος του προσπαθεί να τον επαναφέρ ει στην πραγματικότητα .Ο Δόν Κιχώτης πάνω στο άλογό του ,τον Οκνομπροστάρη ,επιτίθεται με το κοντάρι του στον ανεμόμυλο.

Το κοντάρι κομματιάζεται και ο ήρωας με το άλογο εκτοξεύονται μακριά. Ωστόσο ,ούτε κι αυτή τη φορά ο Δόν Κιχώτης παραδέχεται την πλάνη του. Πιστεύει ότι είναι παγίδα του μάγου Φρεστόν και συνεχίζει το ταξίδι του......

Η αιολική ενέργεια μια από τις παλαιότερες μορφές ενέργειας, αξιοποιήθηκε από πολύ νωρίς για την παραγωγή μηχανικού έργου και έπαιξε αποφασιστικό ρ όλο στην εξέλιξη της ανθρωπότητας .

Η σημασία του ανέμου φαίνεται στην Ελληνική μυθο λογία όπου ο Αίολος διορίζεται από τους Θεούς ως ‘’Ταμίας των ανέμων’’.

Ε φαρμογή της αιολικής ενέργειας είναι οι ανεμόμυλοι. Μέση Ανατολή : Ο ανεμόμυλος είναι μια διάταξη που χρησιμοποιεί ως κινητήρια δύναμη την κινητική ενέργεια του ανέμου (αιολική ενέργεια ).Φαίνεται ότι οι αρχαίοι λαοί χρησιμοποιούσαν ανεμόμυλους ,αν και η πρώτη αναφορά σε ανεμόμυλο (ένα περσικό συγκρότημα ανεμόμυλων του 644μ.χ.)εμφανίζεται σε έργα Αράβων συγγραφέων του 9 ου μ.Χ . αιώνα.

Αυτό το συγκρότημ α των ανεμόμυλων βρισκόταν στο Σειστάν ,στα σύνορα της Περσίας και Αφγανιστάν και ήταν ‘’οριζόντιου τύπου ‘ ’δηλαδή με ιστία (φτερά) τοποθετημένα ακτινικά σε έναν ‘’κατακόρυφο άξονα’’. Ο άξονας αυτός στηριζόταν σε ένα μόνιμο κτίσμα με ανοίγματα σε αντιδιαμετρικά σημεία για την είσοδο και την έξοδο του αέρα. Κάθε μύλος έδινε απευθείας κίνηση σε ένα μόνο ζεύγος μυλόπετρες .Οι πρώτοι μύλοι είχαν τα ιστία κάτω από τις μυλόπετρες ,όπως δηλαδή συμβαίνει και στους οριζόντιους νερόμυλους από τους οποίους φαίνεται ότι προέρχονταν.

Τον 13 ο αιώνα οι μύλοι αυτού του τύπου ήταν γνωστοί στην Βόρεια Κίνα ,όπου μέχρι και τον 16 ο αιώνα τους χρησιμοποιούσαν για εξάτμιση θαλασσινού νερού στην παραγωγή αλατιού. Τον τύπο αυτό του μύλου χρησιμοποιούσαν επίσης στην Κριμαία, στις περισσότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης και στις ΗΠΑ, μόνο που λίγοι από αυτούς διασώζονται σήμερα.

 Ο πιο αντιπροσ ωπευτικός από όλους αυτούς του τύπους των ανεμόμυλων είναι ο τύπος με το ‘’στροφείο σχήματος S ’’( S - Rotor ) (εφευρέτης ο Φιλανδός S . J . Savinioys ) που ακόμη και σήμερα χρησιμοποιείται σε φτωχές ή απομονωμένες περιοχές λόγω της φτηνής και εύκολης κατ ασκευής του. Οι πρώτοι ευρωπαϊ κοί ανεμόμυλοι : Ο ανεμόμυλος έφτασε από τους Άραβες ,χρησιμοποιήθηκε δε στον τύπο κατακόρυφου ρωμαϊκού υδραυλικού τροχού, με τη διαφορά ότι ο ανεμόμυλος είχε στην θέση του τροχού κατακόρυφα φτερά που μετέδιδαν την κίνηση στις μυλόπετρες με ένα ζεύγος οδοντωτών τροχών .

Οι πρώτοι τέτοιοι περιστρεφόμενοι μύλοι εμφανίστηκαν στη Γαλλία το 1180,στην Αγγλία το 1191 και στη Συρία την εποχή των Σταυροφοριών(1190).Στις αρχές του 14 ου αιώνα αναπτύχθηκε στη Γαλλία ο ανεμόμυλος σε σχήμ α πύργου (ξετροχάρης). Σε αυτόν τον τύπο ανεμόμυλου οι μυλόπετρες και οι οδοντωτοί τροχοί ήταν τοποθετημένοι σε ένα σταθερό πύργο με κινητή οροφή ή ‘’κάλυμμα’’ , στην οποία στηριζόταν τα ιστία και η οποία μπορούσε να στραφεί επάνω σε ειδική τροχιά ,στην κο ρυφή του πύργου .

Ο ‘’περιστρεφόμενος ανεμόμυλος με κοίλο εσωτερικά άξονα’’ επινοήθηκε στις Κάτω Χώρες στις αρχές του 15 ου αιώνα. Διέθετε έναν κατακόρυφο άξονα με γρανάζια στα δυο του άκρα ο οποίος περνούσε μέσα από τον κοίλο άξονα και κινούσε ένα τροχό με περιφερειακά διαταγμένα σκαφίδια που μετέφερε το νερό σε υψηλότερη στάθμη. Γύρω στο έτος 1800 οι εκατό περίπου χιλιάδες ευρωπαϊκοί ανεμόμυλοι βρίσκονται στο ζενίθ της ακμής τους,18.000 από αυτούς βρίσκονται σε εδάφη της Γερμανίας ,10.000 στην Αγγλία και ε πίσης 10.000 στη σχετικά μικρή Ολλανδία σαν μέρος του αντιπλημμυρικού συστήματος της χώρας .

 Ο πρώτος ελληνικός ανεμόμυλος σχεδιάστηκε από τον Ήρωνα τον 1 ο μετά Χριστό αιώνα .Ήταν οριζοντίου άξονα περιστροφής και είχε 4 πτερύγια. Στην Ελλάδα η χρήση των ανεμόμυλων υπήρξε αρκετά εκτεταμένη ,λόγω του πλούσιου αιολικού δυναμικού της χώρας. Αν και είχαν εμφανιστεί πολλούς αιώνες πριν , η χρήση τους καθιερώθηκε κατά την Βυζαντινή περίοδο, γνωρίζοντας ακόμα μεγαλύτερη διάδοση κατά την περίοδο της Φραγκοκρατία ς ,κυρίως στο Ανατολικό Αιγαίο αλλά και στην ενδοχώρα.

ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΙ

 Οι Κινέζοι ,οι Πέρσες ,οι Έλληνες και οι Αιγύπτιοι έχουν χρησιμοποιήσει τους ανεμόμυλους για πολλούς αιώνες π.Χ. και κυρίως για το άλεσμα των δημητριακών .Συγκεκριμένα ,οι Πέρσες χρησιμοποιούσαν ανεμόμυλους κάθετου άξονα. Επιπλέον ,οι ανεμόμυλοι χρησιμοποιούνταν για άντληση νερού. Αυτή η εφαρμογή υπήρχε στην Ολλανδία όπου οι ανεμόμ υλοι χρησιμοποιούνταν για την άντληση νερού από τις πλημμυρισμένες περιοχές και την μεταφορά τους στη θάλασσα.

Οι ελληνικοί ανεμόμυλοι αξιοποιούσαν την ενέργεια των ανέμων για να αλέθουν διάφορα υλικά όπως το ταμπάκο , την κιμωλία αλλά και για να πριονίζ ουν ξύλα. Στα Ταμπάκια της Χίου, χαρακτηρισμένοι ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία ,εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των κοντινών εργοστασίων ,αλέθοντας τα υλικά για την επεξεργασία των δερμάτων. Ένας ανεμόμυλος μπορούσε να αλέσει 20 - 70 κιλά σιτηρών την ώρα, ανάλογα με την ένταση και τη φορά του ανέμου.

 Μια παραλλαγή ανεμόμυλου χρησιμοποιήθηκε στο οροπέδιο του Λασιθίου στην Κρήτη, για την άντληση νερού. Αυτοί ήταν σιδερένιες κατασκευές με πάνινα πτερύγια. Από τους 6.000 που υπολογίζεται ότι υπήρχαν στις αρχές του 20 ο υ αιώνα ,σήμερα λειτουργούν περίπου οι χίλιοι. Πολλοί από αυτούς διαθέτουν τέσσερα πτερύγια

ΤΥΠΟΙ ΑΝΕΜΟΜΥΛΩΝ
 Πέντε φαίνεται πως είναι οι τύποι των χρησιμοποιούμενων αλεστικών ανεμόμυλων στον ελληνικό χώρο, που έχουν αρκετές διαφορές μορφολογικά και λειτουργικά, από τους αντίστοιχους ευρωπαϊ κούς :
 -- Ταράλης κατακόρυφου άξονα ή ταβλόμυλος . 
-- Ταράλης οριζοντίου άξονα .
 -- Αξετροχάρης ή μονόπαντος ή μονόκαιρος 
. -- Ξετροχάρης .
 -- Ο πεταλόσχημος .
Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν οι αντλητικοί ανεμόμυλοι που εγκαταστάθηκαν στο οροπέδιο Λασιθίου στην Κρήτη.

Πάρος – Ελληνικός ανεμόμυλος οριζόντιου άξονα

ΤΑΡΑΛΗΣ ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΟΥ ΑΞΟΝΑ Η ΤΑΒΛΟΜΥΛΟΣ 
Είναι ο παλαιότερος τύπος ανεμόμυλου που εμφανίζεται στην Ελλάδα και φαίνεται ότι προέρ χεται από τον νερόμυλο, που είναι σε χρήση από τα αρχαία χρόνια. Στον ταράλη κατακόρυφου άξονα το επίπεδο που ορίζεται από τα πτερύγια της πτερωτής είναι οριζόντιο, κάθετο στον άξονα και πάνω από τις μυλόπετρες. Η ξύλινη πτερωτή είναι μέσα στο κτίσμα, το οποίο επομένως είναι μεγάλο και ογκώδες .

Η πτερωτή βρίσκεται στο στεγασμένο δώμα του κτηρίου και ο αέρας οδηγείται στα πτερύγια περνώντας μέσα από παράθυρα και ειδικά διαμορφωμένη όδευση σαν σήραγγα. Παράθυρα υπάρχουν πολλά στη περιφέρεια του δώματος και από την πλευρά φυσούσε ο αέρας αλλά και από την απέναντι μεριά ώστε να μπορεί να βγεί ο αέρας αφού γύριζε την πτερωτή.

 Στα παράθυρα από τα οποία ο άνεμος έμπαινε στο κτίσμα για να κινήσει την πτερωτή υπήρχαν ξύλινα παραθυρόφυλλα, ώστε να μπορεί να μειωθεί η δύναμη του αέρα πάνω στη πτερωτή, αν χρειαζόταν.

Η κίνηση της πτερωτής από τον άνεμο κινεί τον κατακόρυφο άξονα και με ένα σύστημα ξύλινων γραναζιών η κίνηση αυτή μεταδίδεται τελικά στις μυλόπετρες . Δεν υπάρχει δυνατότητα αλλαγής της γωνίας πρόσπτωσης το υ αέρα πάνω στα πτερύγια και η τοποθέτηση των ανεμόμυλων αυτού του τύπου απαιτεί εξαιρετικά καλή γνώση της επικρατέστερης διεύθυνσης των ανέμων που φυσούν στην περιοχή.

 Ό ταν ο αέρας που φυσά δεν είναι ευνοϊ κός για την κίνηση των πτερυγίων της πτερωτής ,ο α νεμόμυλος αυτού του τύπου δε μπορεί να λειτουργήσει.

Ο οριζόντιος ανεμόμυλος της Σερίφου oπως ήταν το καλοκαίρι του 2010.

Το μοναδικό παράδειγμα ανεμόμυλου με οριζόντια κίνηση τον συναντήσαμε στη Σέριφο. Από τα συντρίμμια που βρέθηκαν δύσκολα μπορεί να συμπεράνει κανείς πολλά πράγματα. Παρ ́όλα αυτά ,μετά από μια έρευνα σε αντίστοιχα παραδείγματα του ίδιου είδους ανεμόμυλου στην Άνδρο ,καταφέραμε να κάνουμε μια προσέγγιση στον τρόπο λειτουργίας του και στον τρόπο δομής του ,αρκετά κοντά στην πραγματικότητα. 

Η ξύλινη φτερωτή γύριζε στο δώμα (σκεπαστό )και η κίνηση μεταδιδότ αν στο υπόγειο ,απ ́όπου ανέβαινε στο ισόγειο που ήταν εγκατεστημένες οι μυλόπετρες. Ο τύπος αυτός του ανεμόμυλου παρά τον όγκο του, μειονεκτούσε σε δύναμη. 

Απόδειξ η είναι το μέγεθος της μυλόπετρά ς του που φτάνει περίπου το 1 μέτρο.(Οι μυλόπετρες στους πυργ όμυλους φτάνουν καμιά φορά και τα 2 μέτρα.) Σε ολη την περιφέρεια του δώματος υπήρχαν πολλά παράθυρα. Τα μισά από αυτά ήταν από την πλευρά του αέρα που φυσούσε και τα άλλα μισά απέναντι , για να βγαίνει ο αέρας αφού γύριζε η φτερωτή. 

Επειδή δεν χρησιμοποιού νταν όλη η δύναμη του αέρα υπήρχαν ξύλινα παραθυρόφυλλα για να ανακόπτεται μέρος της ανεμοπιέσεως . Αυτό που είναι πιο σημαντικό και ενδιαφέρον στον Ταβλόμυλο της Σερίφου δεν είναι η απόδοσή του αλλά η μορφή του. Μορφή που προέκυψε για καθαρά και μόνο χρησ τικούς λόγους.

 Η μεγάλη διάμετρος του κυκλικού κτίσματος έναντι των κοινών ανεμόμυλων οφείλεται στο ότι η φτερωτή του βρίσκονταν στο εσωτερικό του κτ ίσματος. Από την κάτοψη φαίνε ται ότι η είσοδος γινόταν από δύο πόρτες , η μί α μπροστά στην άλλη. Αυτό το κα τασκεύασμα της εισόδου δεν έγινε φυσικά για να δώσει στην όλη κατασκευή μνημειώδη χαρακτήρα ,ο λόγος είναι πολύ απλός. 

Το υλικό που επεξεργάζεται ο μύλος είναι το αλεύρι ,υλικό πολύ ευάλωτο σε οποιοδήποτε άνεμο. Στους κοινούς ανεμόμυλους , τους πυργόμυλου ς όλη η διαδικασία του αλέσματος γίνεται στο ανώι. Η είσοδος του σε αυτόν γίνεται από το κατώι με αποτέλεσμα ο άνεμος να δημιουργεί λίγα προβλήματα στον Μυλωνά. Στον Ταβλόμυλο όμως τα πράγματα δεν είναι έτσι.

Ό λη η διαδικασία του αλέσματος γίνεται στο ισόγ ειο ,στο επίπεδο που είναι και η είσοδος του κτίσματος. Λόγω αυτής της διαφοροποίησης είναι φανερό ότι δεν θα μπορούσε να εργαστεί ο μυλωνάς αν δεν προβλέπονταν από την κατασκευή του να υπάρχει προθάλαμος που θα έλυνε αυτό το μεγάλο πρόβλημα. Αυτός ο προθάλαμος διαμορφώνει στην ουσία και τον χαρακτήρα του ταβλόμυλου.

Έ να ακόμη μορφολογικό χαρακτηριστικό στον ταβλόμυλο , είναι και οι τρείς καμάρες από σχιστόλιθους που έγιναν για να μειώσουν τη διάμετρο κενού του ορόφου που γύριζε τη φτερωτή. Χαρακτηριστι κή είναι επίσης και η πληθώρα κτιστών εντοιχισμένων θυρίδων που χρησίμευαν ως αποθηκευτικοί χώροι για μικροαντικείμενα .Η άνοδος στον όροφο γινόταν εξωτερικά από δυο πέτρινες σκάλες που ακολουθούσαν την εξωτερική περιφέρεια της τοιχοποιίας .
ΤΑΡΑΛΗΣ ΟΡΙΖΟΝΤΙΟΥ ΑΞΟΝΑ 
Ο ταράλης ανεμόμυλος οριζόντιου άξονα φαίνεται πως είναι μετεξέλιξη του ταράλη κατακόρυφου άξονα ,έτσι ώστε το επίπεδο που ορίζεται από τα πτερύγια της πτερωτής είναι κατακόρυφο και κάθετο στον άξονα. Ό ταν ο α έρας που φυσά δεν είναι ευνοϊ κός για την κίνηση των πτερυγίων της πτερωτής ,ο ανεμόμυλος αυτού του τύπου δεν μπορεί να λειτουργήσει ,αφού δεν υπάρχει και σε αυτόν η δυνατότητα αλλαγής της γωνίας πρόσπτωσης του αέρα πάνω στα πτερύγια. Είναι φανερό ότι η τοπ οθέτηση των ανεμόμυλων αυτού του τύ που απαιτεί εξαιρετικά καλή γνώση της επικρ ατέστερης διεύθυνσης των ανέμων που φυσούν στη περιοχή ,ώστε να είναι δυνατή η λειτουργία τους όσο πιο πολλές μέρες γίνεται. Ταράληδες ανεμόμυλοι οριζόντιου άξονα είναι σπάνιοι στην Ελλάδα (Κάρπαθος - Πάρος

Αξετροχάρηδες ανεμόμυλοι στο Σελί Αμπέλου.
 ΑΞΕΤΡΟΧΑΡΗΣ Η ΜΟΝΟΠΑΝΤΟΣ Η ΜΟΝΟΚΑΙΡΟΣ

Ο αξετροχάρης (ή μονόπαντος ή μονόκαιρος ) ανεμόμυλος έχει σύστημα οριζόντιου άξονα – κατακόρυφων πτερυγίων ,που όμως δεν μπορεί να περιστραφεί .Επομένως ,η λειτουργία του εξαρτάται από την διεύθυνση του ανέμου που φυσά και γίνεται μόνο όταν ο άνεμος μπορεί να περιστρέψει την πτερωτή και τα πτερύγια. Κατά τα άλλα ισχύουν και για αυτούς όσα αναφέρονται στους ξετροχάρ ηδες ανεμόμυλους .Αυτός ο τύπος ανεμόμυλου δεν είναι συνηθισμένος στην Ελλάδα.
Οι περισσότεροι ανεμόμυλοι τέτοιου τύπου βρίσκονται σήμερα στην Κρήτη ,την Σίφνο και την Κάρπαθο. Στην Κρήτη , αξετροχάρηδες είναι οι 24 ανεμόμυλοι στην θέση Σελί Αμπέλου στο ορ οπέδιο του Λασιθίου. Είναι προσανατολισμέν οι βόρεια - βορειοδυτικά μια και από αυτή την διεύθυνση φυσάει συνήθως ο αέρας στη περιοχή .

Το κτίσμα του αξετροχάρη μύλου είναι ένα πέτρινο κτιστό ψηλό παραλλλεπίπεδο με στρογγυλεμένη τη βορεινή πλευρά του. Η στέγη του είναι επίπεδη με δοκάρια, όπως τα δώματα των σπιτιών

ΞΕΤΡΟΧΑΡΗΣ Η ΚΟΙΝΟΣ ΠΥΡΓΟΜΥΛΟΣ
 Ο πιο διαδεδομένος τύπος ανεμόμυλου στον ελληνικό χώρο και ιδίως στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά και την Κρήτη ,είναι ο λεγόμενος ξετροχάρης μύλος .Το κτ ίσμα του μύλου είναι κτιστό πέτρινο ,συνήθως δίπατο με εσωτερική πέτρινη σκάλα και ξύλινα πατώματα ,τύπ ου πύ ργου κυλινδρικού σχήματος ( πυργό μυλος ) ,με την διάμετρο δηλαδή την κορυφή ίση με την διάμετρο στην βάση. Δεν είναι ασυνήθιστοι πάντως ξετροχάρηδες ανεμόμυλοι τύποι κόλουρου κώνου ,με την διάμετρο δηλαδή στην κορυφή μικρότερη από την διάμετρο στην βά ση . Σπανιότεροι είναι οι ανεμόμυλοι με διάμετρο κορυφής μεγαλύτερη από την διάμετρο της βάσης. Το κτ ίσμα στεγάζονταν με μια κωνική ξύλινη στέγη ,που επενδύονταν συνήθως με λεπτή λαμαρίνα. Η πέτρινη σκάλα βρίσκεται στην εσωτερική περιφέρει α και ακολουθεί τ ην καμπυλότητα του κτ ίσματος. Τα ανοίγματα είναι συνήθως δύο ,η ξύλινη πόρτα εισόδου στο ισόγειο και έ να παράθυρο ψηλά προσανατολισμένα στην διεύθυνση του ασθενέστερου ανέμου για την περιοχή.

 Στον επάνω όροφο (ανώι)βρίσκονται οι μυλόπετρες αρμοσμένες σε ξύ λινο κατακόρυφο άξονα και τα απαραίτητα στοιχεία της ξυλομηχανής για την μετάδοση της κίνησης από τα εξωτερικά πτερύγια στον οριζόντιο άξονα και από αυτόν στον κατακόρυφο άξονα που φέρει τις μυλόπετρες. Στον μεσαίο όροφο(πατάρι) γίνεται η συγκέντρωση του α λέσματος και σ το ισόγειο(κατώι) βρίσκεται συνή θως χώρος υποδοχής και αποθήκευσης.

Ενώ η εξωτερική μορφή είναι περίπου η ίδια (κυλινδρική) σε όλα τα παραδείγματα η διαφοροποίηση γίνεται από μικρά μορφολογικά στοιχεία που αποτελούν έκφραση των τεχνικών που τ ους κατασκεύασαν καθώς και των δ ιαφορετικών υλικών που είχαν στην διάθεσή τους σε κάθε νησί.

Στη Μήλο υπήρχε ικανότητα σχετικά εύκολης επεξεργασίας της πέτρας .

Αποτέλεσμα αυτής της δυνατότητας ήταν η κατασκευή ομοιόμορφων και σταθερών τοιχοποιιών μικρού σχετικά πάχους. Αντίθετα στη Σίφνο που υπάρχει πολύ σχιστόλιθος οι τοιχοποιίες ήταν μεγαλύτερου πάχους και πιο ευάλωτες στις καιρικές συνθήκες .

Διαφοροποιήσεις παρατηρούνται και στο μέγεθος των πυργόμυλων καθώς και στη μείωση της εξωτερικής τους διαμέτρο υ. Ά λλωσ τε υπήρχε μείωση προς τα πάνω .Ά λλες φορές πάλι η διάμετρος κρατιόταν σταθερή σε όλο το ύψος και πιο σπάνια υπήρχε μείωση από πάνω προς τα κάτω.

Ο ΠΕΤΑΛΟΣΧΗΜΟΣ ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΣ 
Μοναδικά δείγματα αυτού του τύπου βρίσκαμε στο κάστρο της Σίφνου (το είδος αυτό είναι αρκετά διαδεδομένο στα Δωδεκάνησα και στην Κρήτη ).Σώζονται δύο κτίσματα που λειτουργούν ως κατοικίες . Στον ένα έχει σωθεί ολόκληρος μηχανι σμός σε τέλεια κατάσταση . Το χαρακτηριστικό αυτού του τύπου είναι το σχήμα της κάτοψή ς του που είναι πεταλοειδούς μορφής .Ο πεταλόσχημος ανεμόμυλος έχει τη φτερωτή του στην καμπύλη πλευρά .

Η φτερωτή του είναι σταθερή σε ένα μόνο άνεμο ,το βορειοδυτικό ,αντ ίθετ α από τους κοινούς ανεμόμυλους ε ίναι δίπατος .Το κάτω πάτωμα ,το κατώι ,χρησίμευε το σιτάρι που θα αλεθόταν. Ο πάνω χώρος ,το ανώι, ήταν ανεπτ υγμένος σε 2 επίπεδα.

Στο ψηλότερο από αυτά γινό ταν όλες οι εργασίες του αλέσματος .Στο χαμηλότερο επίπεδο υπ ήρχε ο αναγκαίος εξοπλισμός ώ στε να μπορεί να χρησιμοποιη θεί ως κατοικία από το μυλωνά όταν αυτό ς δεν λειτουργούσε. Η είσοδος στο κατώι φ α ινόταν από το δρόμο ενώ για το ανώι έπρεπε να ανέβει κανείς μια μικρή πέτρινη κλίμακα .Η επικ οινωνία μεταξύ των δυο δρόμων γινό ταν με μια μικρή ξύλινη σκάλα σε άν οι γμα που υπήρχε δίπλα στο χώρο εργασίας του μυλωνά.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ – ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΧΤΙΣΙΜΟ ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΥ 
Το κτίσιμο ανεμόμυλου απαιτούσε ειδικές γνώσεις και άριστες τεχνικές ικανότητες .Για να λειτουργήσει ,ήταν απαραίτητη η μηχανουργική ακρίβεια ,την οποία ρύθμιζε ο μυλομαραγκός βάζοντας όλη την ξυλουργική του τέχνη και εμπειρία .Το κτίσιμο ενός ανεμόμυλου απαιτούσε μεγάλο κόπο , δυσκολία και υπομονή.

Αρκεί να σκεφτούμε ότι ο κορμός που θα χρησίμευε για αξόνι ,έπρεπε να έρθει από το Άγιο Όρος ή από τη Μικρά Ασία ,ρυμουλκούμενος από ένα καίκι . Σε περίπτωση που το καϊ κι συναντούσε φουρτούνα τότε θα έπρεπε να εγκαταλείψουν τον κορμ ό ,αν ήθελαν να γλιτώσουν το καϊ κι .

Όσο για τα υπόλοιπα μέρη του μηχανισμού, έπρεπε να βρεθούν κατάλληλα ξύλα, ώστε να αντέχουν .Τα έκοβαν όταν άδειαζε το φεγγάρι για να μην σαρακιάζουν και τα άφηναν να ξεραθούν στην σκιά ,κατάλλ ηλα τακιασμένα. Το χτίσιμό του ,λοιπός ,δείχνει μια συνολική γνώση σε βάθος και μια ιεροτελεστία. Ένας ανεμόμυλος κόστιζε πολύ περισσότερο από ένα σπίτι.

Οι παράγοντες που επηρέασαν το μυλωνά που θα έκτιζε το μύλο του ήταν τρείς .Ο πρώτος και σημαντικότε ρος οφειλόταν στον άνεμο. Στην τοποθεσία που θα κτιζόταν ο μύλος θα έπρεπε να πνέουν δυνατοί βοριάδες .

Οι βοριάδες είναι άνεμοι πιο σταθεροί από τους νοτιάδες που αλλάζουν συνεχώς ένταση και διεύθυνση. Ο δεύτερος παράγοντας οφειλόταν στην απόσταση του μύλ ου από την κατοικημένη περιοχή. Αφού εξασφαλίζονταν αυτοί οι δυο παράγοντες ο μυλωνάς προσπαθούσε να εξασφαλίσει την ιδιοκτησία του οικοπέδου που είχε διαλέξει .

Κοντά σε κάθε μύλο και σε ακτίνα αρκετή γύρω του απαγορευόταν η οικοδόμηση γιατί έτσι παρεμπ οδιζόταν η ομαλή λειτουργία του. Το ανεμπόδιστο του αέρα από όλα τα μέρη μνημονεύεται ρητά στις αγοραπωλησίες των ανεμόμυλων.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΥ
 Από τον άνεμο η ενέργεια μεταβιβάζεται στην πτερωτή – στροφική κίνηση σε κατακόρυφο επίπεδο – και στον οριζόντιο άξονά της ,στη συνέχεια, μέσα από τα κατάλληλα γρανάζια ,στον κατακόρυφο άξονα και τέλος στην πάνω μυλόπετρα η οποία εκτελεί στροφική κίνηση σε οριζόντιο επίπεδο.
Οι μυλόπετρες των μυλωνάδων ήταν δύο και οι δύο οριζόντιες ,ανάμεσά τους το σιτάρι ,το καλαμπόκι και το κριθάρι που έπρεπε να συνθλιβούν ,να γίνουν σκόνη ,αλεύρι προοίμιο τροφής ,η κάτω μυλόπετρα ακίνητη και η πάνω να ενεργοποιείται από τον άνεμο.
 Οι μυλόπετρες κατασκευάζονται από σκληρή πέτρα ,όπως ο γρανίτης, ο ψαμμόλιθος ,ο βασάλτης ,ο πορφυρίτης ,ο χαλαζίας .
Η εσωτερική επιφάνεια κάθε μιας είναι ελαφρά κοίλη προς το κέντρο , ώστε να σχηματίζεται κοιλότητα ,ενώ οι δυο τους εφάπτον ται όσο πλησιάζουν προς την περιφέρεια.
Η μυλόπετρα περιστρέφεται με τη βοήθεια της ρόδας ,ενός ξύλινου οδοντικού τροχού δηλαδή ,που εφάπτεται με την φτερωτή. Για να προσανατολιστεί η φτερωτή ,τα πανιά, δηλαδή ,κάθετα με τη ροή του ανέμου ,ο μυλωνάς κάνε ι το ντριτσάρισμα :με λοστό που τοποθετείται σε κατάλληλες τρύπες επιτυγχάνεται η στροφή.
 Η ταχύτητα της περιστροφής εξαρτάται από την επιφάνεια των πανιών. Το φρενάρισμα ενός χοντρού σχοινιού του σοκορόσχοινου , που είναι δεμένο στέρεα γύρω από τον άξονα . Το σιτάρι (ή το κριθάρι κ.λ.π. ) τοποθετείται στην κοφινάδα ,που είναι σαν ξύλινο χωνί ,η οποία συνδέεται με τον «ταιστή» ,μια σέσουλα που οδηγεί το σιτάρι στη μυλόπετρα. Το αλεσμένο σιτάρι ,το αλεύρι ,συγκεντρώνεται σε τσουβάλια ή στην αλευροκασέλα.

Λε ιτουργία μηχανισμού του πυργόμυλου :Το άλεσμα του μύλου γίνεται από τις μυλόπετρες .Η κάτω μυλόπετρα ή καταριά είναι σταθερή ενώ η πάνω η παναριά περιστρέφεται. Η μετάδοση της κίνησης στην παταριά γίνεται από ένα κατακόρυφο άξονα ,το βασιλικό ,που το κάτω μέρος του στηρίζεται στο πατάρι του μύλου και ανεβοκατεβαίνει με μια μανιβέλα ανάλογα με το πόσο ψιλό αλεύρι θέλει ο μυλωνάς.
Στο πάνω μέρος του ,το βασιλικό στηρίζεται σε ένα οριζόντιο ξύλο, το ζυγό. Ο κατακόρυφος άξονας έχει ενσωματωμένο ένα ξύλινο κυλιν δρικό γρανάζι με 12 τις περισσότερες φορές δόντια ,που λέγεται φανάρι ή ανέμη.
Κάθετα στον κατακόρυφο άξονα βρίσκεται ένας οριζόντιος ,το αξόνι. Ένα ξύλινο γρανάζι ,η ρόδα, είναι προσαρμοσμένο κάθετα στο αξόνι και περιστρέφεται μαζί με αυτό.
Η ρόδα έχει δι άμετρο 2μ. Και συμπλέκεται με το φανάρι. Το αξόνι πατά σε δύο κατάλληλα διαμορφωμένες υποδοχές ,τα μαξιλάρια. Στην άκρη του αξονιού υπάρχει η φτερωτή που αποτελείται από 10 - 12 ξύλινα δοκάρια ακτινωτά τοποθετημένα και κάθετα στον άξονα ,που έχουν τριγωνικά πανιά από καραβόπανο καρφωμένα επάνω τους.
 Η φτερωτή λαμβάνει την ανεμοπίεση και περιστρέφεται το αξόνι. Το αξόνι μεταδίδει πολλαπλασιαστικά την κίνηση στο βασιλικό (η ρόδα έχει 60 δόντια και η ανέμη 12)και το βασιλικό περιστρέφει την παναριά. Στον κοινό πυργόμυλο όλο το σύστημα που περιγράψαμε ώστε το αξόνι να είναι πάντα παράλληλο με τη διεύθυνση του ανέμου.

 Αυτή η περιστροφή γίνεται ως εξής :Το αξόνι πατά στα μαξιλάρια τα οποία στηρίζονται σε ένα ξύλινο στεφάνι .Το στεφάνι περιστρέφεται στην πάνω επιφά νεια του τοίχου που είναι διαμορφωμένη από μια κυκλική ξύλινη αμετακίνητη τροχιά. Η περιστροφή του κινητού στεφανιού γίνεται εύκολα με ένα λοστό που σχηματίζει μοχλό πρώτου είδους. Δύναμη το χέρι ,υπομόχλιο ένα σιδερένιο ραβδί μπηγμένο στο αμετακίνητο στεφ άνι και η αντίσταση στο κινητό στεφάνι. Πάνω από τις μυλόπετρες υπάρχει ένα ξύλινο κιβώτιο σε σχήμα κρεμασμένο από τη σκεπή ,η κοφινίδα. Ο καρπός αδειάζει από την κοφινίδα στο άνοιγμα στο κέντρο της παναριάς και απλώνεται ανάμεσα στις μυλόπετρες και γίνετα ι αλεύρι.

 Πηγή : 

2 o Γενικό Λύκειο Λαμίας Τάξη Α’ 
PROJECT : << ΜΕ ΤΗΝ ΠΝΟΗ ΤΟΥ ΑΝΕΜΟΥ ...>> ΟΜΑΔΑ 3 Θεματική ενότητα : ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΙ
Σχολικό έτος : 2011 - 2012 
ΜΕΛΗ ΟΜΑΔΑΣ 1 . ΔΑΤΣΙΚΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ 
2.ΖΙΑΚΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ 
3.ΤΡ ΟΒΙΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ 
4.ΦΟΥΝΤΑΣ ΣΠΥΡΟΣ 
5.ΨΑΡΡΑΣ ΝΙΚΟΣ